Ngày xuân bàn về phong tục thờ quốc mẫu ở Việt Nam

          (Hoàng Kim) - Hiếm có một dân tộc nào trên thế giới lại có tục thờ Quốc Mẫu lạ kỳ như ở Việt Nam. Tục thờ Quốc Mẫu không chỉ phản ánh nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của dân gian mà còn cho thấy sự tri ân và tấm lòng tôn trọng đạo hiếu đối với tổ tiên của người Việt Nam. 

            Từ hàng nghìn năm nay, người Việt Nam luôn coi mẹ Âu Cơ như một biểu tượng bất tử về cội nguồn đời sống tinh thần. Bà được coi là vị Quốc Mẫu, theo truyền thuyết là người có công khai sinh ra dòng giống người Việt bấy giờ. Điều đặc biệt ấy là sự tôn thờ ấy không chỉ ăn sâu vào tiềm thức văn hóa cuả người Việt mà nó biến thành một hình thái văn hóa tín ngưỡng đặc sắc gắn với tục thờ Mẫu của người Việt Nam. Niềm tin và sự tôn thờ đặc biệt ấy theo các nhà nghiên cứu có lẽ được bắt nguồn từ tục thờ cúng tổ tiên có từ ngàn xưa của cư dân nền văn minh lúa nước sông Hồng.

            Ngày nay nếu có dịp về thăm Phú Thọ, du khách sẽ có dịp được đến thăm thờ Quốc Mẫu Âu Cơ tại huyện Hạ Hòa. Đền được xây dựng vào năm 1465, dưới thời vua Lê Thánh Tông. Bên tả đền có giếng Loan, bên hữu có giếng Phượng, phía trước có núi Giác đẹp như một án thư, sau lưng là sông Hồng uốn khúc như rồng thiêng bao bọc. Xung quanh đèn có cây cối sum xuê, bốn mùa hương đưa ngan ngát.

            Kiến trúc đền Mẫu Âu Cơ gồm năm gian đại bái và ba gian hậu cung với những bức chạm gỗ quý giá với nội dung tứ dung, tứ quý. Tượng Mẫu Câu Cơ cao 0,95m với dáng ngồi uy nghi trên ngai, mình mặc áo đỏ yếm trắng, đầu đội mũ lấp lánh kim cương, cổ đeo vòng vàng, tay cầm viên ngọc… Đây là pho tượng tròn có giá trị nghệ thuật thẩm mỹ cao được tạo tác vào thời Lê. Trong đền còn có nhiều di vật quý khác như : tượng Đức ông, long ngai, sập thờ, án gian… được đục chạm tỉ mỉ và tinh tế. Đền Mẫu Âu Cơ không to lớn, đồ sộ nhưng có giá trị cao về nghệ thuật chạm khắc thể hiện ở trang trí kiến trúc và trên các cổ vật còn lưu lại.

            Từ bao đời nay, đền Mẫu Âu Cơ trở thành địa chỉ thu hút sự chú ý quan tâm tham quan và cúng tế của du khách thập phương cả nước. Hàng năm cứ đến mồng 7 tháng giêng âm lịch sau tết Nguyên Đán, lễ hội đền Mẫu Âu Cơ lại rộn ràng vào đám để người Việt bốn phương lại có dịp về dâng cúng lên mẹ Âu Cơ.

            Ngoài ra chúng tôi còn muốn nhắc đến nơi thờ Thủy Tổ Quốc Mẫu, tức là vị tổ Mẫu đầu tiên của người Việt. Trong cuốn Đại Việt Sử ký toàn thư phần giới thiệu về thân thế và sự nghiệp của vua Kinh Dương Vương có đoạn viết: “ Vua ( tức Kinh Dương Vương) lấy con gái Đọng Đình Quân tên là Thần long sinh ra Lạc Long Quân”. Vậy Thần Long chính là mẹ của vua Lạc Long Quân( người được tôn là vị cha sinh ra nòi giống Việt), và là bà nội của vua hùng. Điều đó cũng đồng nghĩa rằng, Thủy Tổ Quốc Mẫu Thần Long chính là mẹ chồng của Quốc Mẫu Âu cơ. Như vậy có thể nói Thần Long là nhân vật có một thân thế và sự tích hết sức đặc biệt trong kho tàng lịch sử Việt Nam.

            Sau bao biến cố thăng trầm của thời gian và lịch sử, hiện nay đền thờ Thủy Tổ Quốc Mẫu Thần Long đã được nhân dân chung sức chung lòng cúng hiến xây dựng lại khang trang, đẹp đẽ ngay trên đền di tích cũ ở Phường Tiên Cát, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Ngôi đền chung trước kia là cung Tiên Cát, một cung điện lớn trong tổng số 50 cung điện do vua Kinh Dương Vương xây dựng để tặng hoàng hậu Thần Long khi người sinh ra thái tử Sùng Lãm( tức Lạc Long Quân sau này ). Khi hoàng hậu Thần Long mất, người đời suy tôn bà là Thủy tổ Quốc Mẫu của người Việt, và ngày giỗ hàng năm của Người được xem là ngày quốc giỗ, còn cung tiên cát được đổi tên thành lăng Tiên Cát tục gọi là đền Tiên cho đến tận bây giờ.

            Như vậy có thể nói, hiếm có một dân tộc nào trên thế giới lại có tục thờ Mẫu độc đáo như của người Việt Nam. Một dân tộc có tới hai nhân vật được suy tôn là “ Quốc Mẫu” . Đó không chỉ là niềm tự hào về cội nguồn dòng giống tổ tiên mà còn cho thấy một bề dày và chiều sâu văn hóa trong tâm thức của mỗi người Việt.

Nguồn: Hoàng Kim