Kĩ năng dạy trẻ khuyết tật ngôn ngữ và giao tiếp.

(Thế giới matxa) - Để dạy học trẻ khuyết tật có hiệu quả, giáo viên cần có nhiều các kĩ năng khác nhau, đối với từng kĩ năng có những yêu cầu trong quá trình dạy học. Điều quan trọng là giáo viên cần biết lựa chọn và sử dụng phù hợp phối các kĩ năng trong những tình huống học tập nhất định, phù hợp với đặc điểm nhận thức, kĩ năng, ngôn ngữ và giao tiếp cũng như hành vi của từng dạng trẻ khuyết tật. Có như thế, hiệu quả dạy học cũng như giáo dục trẻ khuyết tật mới đạt hiệu quả mong muốn.

1/ Rèn luyện cấu âm

Rèn luyện cấu âm là thực hiện các thao tác làm mềm mại, linh hoạt, chính xác, hoạt động của các bộ phận tham gia hoạt động phát âm. Rèn luyện cấu âm bao gồm các biện pháp sau:

a) Luyện giọng

Việc luyện giọng phải được bắt đầu từ cơ quan hô hấp, để khi nói cơ quan hô hấp có thể tạo nên sự chênh lệch áp suất giữa không khí được hít vào phổi và bên ngoài, vừa phải điều tiết từ từ lúc thở ra để khi nói dòng ngữ lưu không bị ngắt quãng, vụn vặt do tạo ra những chỗ nghỉ không đúng lúc, đúng chỗ. Yêu cầu của việc luyện thở, không nên chỉ tập một loại nhịp thở, luyện một bộ phận của cơ quan hô hấp mà phải luyện tập hỗn hợp: Tập thể bằng cơ hoành và cơ sườn. Luyện hít vào, thở ra rồi hít vào lại thở ra. Lượng khí hít vào không nên quá lớn gây khó khăn cho việc điều tiết không khí lúc thở ra. Khi thở ra phải từ từ, chậm, nhịp nhàng. Thời gian thở ra phải kéo dài dần dần (vì khi nói thời gian thở ra thường gấp 5 đến 8 lần thời gian hít vào).

Việc luyện giọng cần phải chú ý ở các yếu tố: cao độ, cường độ và trường độ. Thông thường người lớn có 3 cỡ người lớn luyện giọng thì phải luyện đúng cỡ giọng của mình. Giọng của trẻ mẫu giáo và những trẻ ở lớp đầu của bậc tiểu học rất khó phân biệt cỡ, do đó giáo viên không nên cho các em luyện giọng quá cao hoặc quá thấp. Các thực nghiệm đã chứng tỏ rằng bài luyện tập giữa phụ âm vang với các nguyên âm đơn dài có tác dụng rất lớn đối với việc nâng cao chất lượng giọng của trẻ.

Để âm sắc tiếng nói của trẻ hay hơn, cách nói và diễn đạt của trẻ  hấp dẫn hơn cần chú ý loại bỏ những thói quen xấu khi phát âm như: nheo mắt, nhăn mặt, khịt mũi... và tập cho cơ cổ, cơ hàm, cơ thanh quản mềm mại và linh hoạt.

Để củng cố vững chắc chất lượng giọng đã đạt được, cần luyện tập chuyển tiếp, xen kẽ phối hợp giữa phụ âm vang và phụ âm kêu trên cùng một cao độ và cường độ. Lúc đầu nên luyện trên cao độ trung bình, sau cao dần hoặc theo phương pháp dần để mở rộng dải tần ngôn ngữ của trẻ.

Việc luyện giọng phải mở rộng dần trong trường ngôn ngữ: lúc đầu luyện nguyên âm, sau luyện trọng âm tiết mở, sau đó luyện trong từ, rồi đến mệnh đề và cuối cùng luyện trong lời nói. Không nên kéo dài quá trình luyện giọng, vừa gây căng thẳng mệt mỏi, vừa làm  mất hứng thú của trẻ. Mỗi buổi học chỉ nên cho trẻ luyện giọng từ 5 đến 10 phút.

b. Thể dục cấu âm

Trước mỗi buổi dạy nói, giáo viên cần hướng dẫn trẻ thực hiện các thao tác vận động của bộ máy cấu âm làm cho vận động các bộ phận này trở nên mềm mại, linh hoạt, làm cơ sở cho việc cấu tạo âm vị và âm tiết. Các động tác luyện tập các bộ phận: môi, răng, hàm, lưỡi, ngạc mềm, cơ quan thanh... sẽ được mô tả cụ thể trong phần phụ chương về các bài luyện tập và dạy cấu âm. Các bài luyện thể dục cấu âm cũng không nên kéo dài. Chỉ nên tiến hành 5 - 10 phút mỗi buổi, lâu hơn trẻ sẽ mệt mỏi và ít hiệu quả.

c. Tri giác ngữ âm

Việc sửa lỗi phát âm sai cho trẻ thực chất là xoá bỏ những thói quen phát âm không đúng ở trẻ và hình thành kĩ năng phát âm đúng mà mục đích cuối cùng là hình thành ở trẻ tất cả những kĩ năng ngôn ngữ để trẻ có thể làm chủ toàn bộ hệ thống ngữ âm của tiếng mẹ đẻ. Hệ thống ngữ âm của ngôn ngữ được cấu thành từ những đơn vị âm thanh nhỏ nhất có giá trị ngữ nghĩa đó là âm vị. Do đó, phải làm sao để diện mạo của mỗi âm vị được ghi lại trên não bộ củ trẻ bằng hình ảnh không gian, hình ảnh âm thanh và hình ảnh cơ giác vận động một cách bền vững. Chính vì vậy mà luyện tri giác ngữ âm là rất cần thiết và không thể thiếu được trong nội dung luyện tập phát âm.

Giáo viên phát âm mẫu chính xác giúp cho trẻ phân biệt được sự khác nhau giữa âm trẻ phát âm sai và âm mẫu do giáo viên nói.

Khi trẻ đã phát âm đúng một âm vị nào đó thì phải phân biệt nó với các âm vị có tiêu chí đối lập. Việc luyện tri giác ngữ âm thường được tiến hành bằng hình thức vui chơi giữa thầy cô với trẻ. Trong các trò chơi do giáo viên tổ chức đòi hỏi trẻ phải nhận ra một âm nào đó hoặc một thanh điệu trong một âm tiết, một từ hay một mệnh đề.