TỨ CHẨN : THIẾT CHẨN (P3)

(Thế giới matxa) - 28 ĐƠN MẠCH VÀ CHỦ CHỨNG

          Mạch là nguồn sống con người

          Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận thời hiện ra

(1)/ MẠCH PHÙ đi nổi ngoài da

          Nhẹ tay đã thấy bệnh là biểu thôi

(2)/ MẠCH TRẦM ấn tới xương rồi

          Mới nghe mạch đập mạch thời lý, âm

(3)/ MẠCH TRÌ một thở ba lần

          Mạch đập thể hiện hàn trong hoặc ngoài

(4)/ MẠCH SẮC bệnh nhiệt nhớ ngay

          Một thở sáu đập, trầm là nhiệt trong

(5)/ MẠCH HƯ như suối cạn dòng (vô lực)

          Khí hư, huyết kém cầu mong đến thầy

(6)/ MẠCH THỰC chính khí còn đầy đủ (hữu lực)

          Ngoại tà xâm phạm đêm ngày giao tranh

(7)/ MẠCH HOẠT trơn như trái banh (hạt châu)

          Đàm thấp, thực tích hay đang có bầu (mang thai)

(8)/ MẠCH SÁP (SẮC) chạy chẳng trơn đâu

          Tinh hao, huyết thiếu nhớ câu bổ mà

(9)/ MẠCH HỒNG như song tuôn ra

Nhiệt thịnh mất nước thế là âm hư

(10)/ MẠCH ĐẠI (giống như mạch hồng)

(11)/ MẠCH TẾ tuy nhỏ còn ừ (còn bắt được)

Thể hiện âm, huyết đều hư cả mà

(12)/ MẠCH VI nhỏ chẳng nghe ra

          Âm dương, khí huyết hư và thoát dương

(13)/ MẠCH NHU phù, nhỏ, mềm thường

          Chủ về hư chứng cũng thường có phong

(14)/ MẠCH HUYỀN như sợi  dây cung

Bệnh của Can – đởm, nhiệt cùng đàm, đau

(15)/ MẠCH KHẨN dây thừng xoắn mau

          Thuộc về hàn chứng nên đau thật nhiều

(16)/ MẠCH KHÂU phù, rỗng giữa nhiều

          Mất máu, mất nước tạo nhiều thương âm

(17)/ MẠCH NHƯỢC mềm, nhỏ, chìm (trầm)

Chủ về hư chứng chẳng lầm được đâu

(18)/ MẠCH HOÃN chẳng phải chậm lâu (trì 3, hoãn 4)

Chủ về chứng thấp hoặc hồi phục đây

(19)/ MẠCH TRƯỜNG ba bộ vượt tay

Khí huyết sung mãn bệnh nay khó vào

(20)/ MẠCH ĐOẢN ba bộ ngắn sao

Hữu lực khí uất, vô thì khí suy

(21)/ CÁCH như mặt trống nguyên xi

Tinh hao, huyết tổn làm gì có con

(22)/ ĐẠI (ĐỢI) thì nguyên khí cỏn con

Đang đi lại nghỉ một hồi dài lâu

(23)/ XÚC là dương thịnh, âm đau (suy)

Đang đi lại nghỉ, lại mau vận hàng

(24)/ KẾT là tích tụ đã đành

Đang đi lại nghỉ, nóng giành lạnh tranh.

25)/ ĐỘNG mà chuyển động quẩn quanh

Bởi do mất máu có hành được đâu

(26)/ TÁN là tan rã, u sầu

Khí đi phần khí, huyết sau mặc lòng

(27)/ PHỤC là nằm kín biệt tăm

Chủ bệnh quan cách, tà nằm ẩn sâu

(28)/ TUYỆT là chẳng thấy mạch đâu

Còn nước còn tát nhiệm mầu trời cho.

20 KIÊM MẠCH VÀ CHỦ CHỨNg

          PHÙ KHẨN đau khớp do phong

          PHÙ HOÃN phong hàn có ra mồ hôi

          PHÙ SÁC phong nhiệt nhớ rồi

          PHÙ HOẠT đàm thấp bệnh thời biểu thôi

          TRẦM TRÌ hàn ở lý rồi

          TRẦM KHẨN hàn lý đông thời gây đau

          TRẦM SÁC lý nhiệt nhớ mau

          TRẦM HOẠT đàm, tích hay đang có bầu

          TRẦM HUYỀN can uất gây đau

          TRẦM SÁP ư huyết càng đau hơn nhiều

          TRẦM TẾ biểu hiện âm hư

          TRÂM VÀ TẾ SÁC hư và nhiệt trong

          HOẠT SÁC đàm nhiệt ứ ròng

          HỒNG SÁC nhiệt thịnh ở trong Thận mà

          TẾ SÁP ứ huyết nhớ ra

          NHU HOÃN Tỳ Vị bệnh mà đã lâu

          HUYỀN TRÌ kinh Can bị đau

          HUYỀN KHẨN hàn trệ kinh Can đau nhiều

          HUYỀN SÁC Can hỏa nhiệt thiêu

          HUYỀN TẾ Can, Thận âm đều hư suy.